HỌA SĨ- LÃO NGÔ VÀ CON TRAI

Truyện ngắn: Lê Bá Hạnh

 Lão Ngô ngơ ngẩn, bàng hoàng như trong mơ. Đống tranh vẽ trên giấy báo, giấy rơm, giấy vàng mã, lại bán được tiền ngoại tệ mạnh, tiền ngân hàng nhà nước. Tiền đó mua được đất, xây được nhà cao vời vợi thế này, không bàng hoàng ngẩn ngơ mới là chuyện lạ…

Lão Ngô nghề chính là thợ mộc đóng cốp pha xây dựng trên công trường ở mọi nơi trong Mỏ, nhờ thế lão có mặt chứng kiến mọi khoảng khắc đẹp đẽ nhất ở nơi thơ mộng này.

Bệnh đau dạ dày hành hạ lão không đủ sức “ăn đấu, làm khoán” với lớp trẻ công trường. Lão về làm công nhật sửa chữa bàn ở nhà ăn tập thể, xong việc lại viết nội quy và bảng giờ mở cửa; sửa chữa ghế ở hội trường xong tiếp đến kẻ khẩu hiệu, viết bảng trích nghị quyết, phục vụ trăm thứ hội nghị này đến hội nghị rất hay diễn ra ở khu Mỏ này… Về những chuyện đó phải nói là lão vốn có hoa tay.
 "Nhất nghệ tinh, nhất thân vinh" Nghĩ vậy nên chủ nhật nào lão cặm cụi đạp xe đi học vẽ ở “Câu lạc bộ Mỹ Thuật”. Trên xe luôn có bộ đồ thợ mộc, hết giờ học lão giúp người này sửa chữa bộ bàn ghế; tuần sau giúp người khác dựng cái chuồng gà, lão làm vô tư đúng nghĩa, nhưng không ai để lão ra về đói bụng hoặc tay không.  Kể ra cái thời “gạo châu củi quế” được thế cũng là may mắn…
Từ khi học vẽ, những ngày có dịp đến công trường, lão đều để trong túi quyển sổ không dòng kẻ để phác hình những tầng than, những máy khoan, máy xúc, xe Ben, xe Bò… Mỗi năm lão được một tháng dự trại sáng tác: nghiên cứu hình họa, vẽ tranh cổ động phục vụ nhiệm vụ sản xuất và chiến đấu của xí nghiệp. Sẵn tính cần cù và yêu thích công việc “vẽ vời”, dần dà lão trở thành họa sĩ chuyên nghiệp biên chế chính thức ở phòng hành chính… Cuộc đời thôi cũng yên phận với ngôi nhà cấp "bốn" đủ chỗ ở cho vợ con...

Thằng con trai lớn, chỉ qua năm năm không ngờ nó thoát xác nhanh đến mức phải kinh ngạc. Nó đi “lao động hợp tác” ở Nga mang về được mấy cân “mai xo”, dăm chiếc bàn là. Nhưng cái đầu của nó chứa những chuyện mà lão không sao hiểu nổi. Nó lôi cái hòm “gỗ thùng mìn” dưới gầm giường ra giữa nhà, thận trọng nhấc từng tờ đủ các loại giấy đã ố vàng, lão thấy quá ế ẩm, nào ngờ anh con trai lại cất tiếng trầm trồ:

-Chân dung đại đội trưởng phòng không C34 đẹp quá! Nét bút thóang hoạt, đôi mắt căng rực lửa, đôi môi như mím lại sắp bật ra lệnh: “Bắn” đầy quyết liệt hào hùng. Cùng cánh tay gân guốc nắm chặt cán cờ chọn phút quyết định nhấn xuống… làm cái mũ sắt cứng nhắc phía sau dịu đi… Và đây nữa mái nhà xưởng oằn mình sụp xuống, sắt thép ngổn ngang; Những toa tàu mảnh bom xuyên thủng lỗ chỗ như mắt sàng, đầu tàu lật nghiêng như kẻ khổng lồ chịu thất bại… Toàn của hiếm ngày nay đấy, bố ạ!

Lão Ngô tròn mắt nhìn con, như nhìn người hành tinh khác mới xuất hiện. Ngày còn nhỏ chỉ ngồi chầu rìa nghe bạn lão nói chuyện. Nó chưa một lần cầm bút, chưa một lần bước đến trường Mỹ thuật. Chỉ có mấy năm đi ăn cơm thiên hạ mà nó khác lạ đến vậy. Chính lão là người cầm bút chỉ biết ghi lại cái khoảng khắc như thế, còn nhận xét nói ra lời bay bướm, mồm lão luôn luôn bị ngọng…

Cứ như thế, con lão chọn ra được một đống to, nó gọi là “Kí ức vàng”. Tiếp đến hàng loạt những phác thảo tranh cổ động đã phóng to trên công trường, thay đổi theo nhiệm vụ sản xuất chiến đấu từng quý, từng năm… Nhiều phác thảo còn giữ nguyên vẹn, giấy ố vàng theo năm tháng đã trầm xuống thành dịu đẹp và hài hòa… Cũng mấy cái tranh rách góc, dán rấm thủng lỗ chỗ. Con trai lão cẩn trọng đặt thước cắt xén thẳng căng, vuông vức, lấy những giấy thừa dán vào lỗ thủng, nối vào góc còn thiếu… Nó đưa ngón tay lên đầu lưỡi lấy nước bọt vừa đủ rồi xoa nhẹ vào chỗ mới dán, bột màu xung quanh tràn vào thành một mảng đồng đều, chính lão cũng không nhận ra khiếm khuyết lúc trước. Điều này lão phục thằng con sát đất.

Vẫn tiếp tục làm trò quỷ thuật: một vài tranh lem nha lem nhem, đọng bụi hoặc nhọ bẩn, nó lấy kéo cắt tờ giấy che kín chỗ muốn giữ nguyên, dùng ruột bánh mì nhẹ nhàng thấm hết bụi làm sạch chỗ bẩn, khôi phục lại bức tranh đẹp như ban đầu.

Một tranh liên hoàn bố cục đậm nhạt chưa đẹp lắm, nó liền cắt nhỏ ra sắp xếp lại. Vậy mà vẫn hợp về nội dung lại "mốt" về hình thức, với bàn tay ma thuật phù phép con lão đã làm bức tranh đẹp hoàn hảo. Thật bất ngờ, may mà nó làm điều đó bố đi vắng, nếu có mặt ở nhà, hẳn đã ngăn lại làm hỏng một tác phẩm lớn...

Nhiều tranh chỉ vẽ trên tờ giấy “vàng mã” vẫn đốt cho người âm phủ màu đen xịt , khi được đặt vào những mảng màu ghi, màu trắng, màu kem, màu da cam thành rực rỡ khác thường, gây ấn tượng khám phá mạnh mẽ cho người xem… chính lão cũng thấy làm lạ.

Chẳng hiểu nó kiếm đâu hay nhờ ai đóng cho một cái hòm gỗ dán to, khá mỏng đặt được tranh khổ lớn nhất. Có quai xách, có tay cầm cho hai người khiêng nhẹ nhàng, có bản lề và ổ khóa cẩn thận, xếp cả đống tranh vào gọn ghẽ. Một chuyến taxi về Thủ Đô ngon lành.
Hôm ấy lão đã ngạc nhiên hỏi: “ Nghe nói phải tuần nữa mới nhận phòng bầy tranh kia mà.” Nó nói thật: “Tuổi của bố ngày mai phải đặt tranh vào phòng, để ngày khác không được, mọi việc con đã lo liệu hết cả rồi.”

Lại một cú ngạc nhiên, cái đầu nó vẫn có chỗ chứa những dữ kiện mê tín đến thế thì thật "nâu commen!"

Tranh được đưa vào khung kính nên trông sang trọng, nền “bo” trang nhã, như món ăn được đầu bếp tài năng đặt lên bàn đại tiệc.
Việc chọn tranh treo lên tường cũng là nghệ thuật đấy, phải sao cho gọn từng khối, cạnh dưới thẳng căng, gam màu tranh này không làm hại tranh bên cạnh...
 Nhưng bố cục cầu kì trên cả tuyệt vời này chỉ giữ được vài giờ sau khai mạc. Nhiều tranh tháo xuống bán đi, nhìn một khoảng trống huếch hoác trên tường gây hiệu ứng thật khó tả với lão nhưng khiến mặt anh con trai nở bừng ra như chiếc bánh mì rơi vào thùng nước gạo! Sang ngày hôm sau chưa kịp xắp xếp đã phải tháo tranh xuống tất tần tật, cuộn lại cho vào hộp ống bằng giấy cứng trao cho khách ưng ý. Khách mua tranh của lão hầu hết là người Mỹ, người Pháp, Sigapo và Hồng Kông… Đúng là chuyện lạ đời nay!
Chỉ ba ngày số tranh đã bán gần hết, nửa đêm thằng con lão đùng đùng thuê taxi về Mỏ lấy thêm tranh. Lão định ngăn nhưng nó nói kiên quyết: “Phải có tranh ngày mài bố ạ, để bán cho khách kịp bay về nước. Trên sân bay Nội bài đã thông báo thế rồi…”

Lão Ngô chỉ biết gật đầu sái cổ.

Ngay sau đó là bữa tiệc tổng kết. Rất hoành tráng và rầm rộ, mời từ Tổng giám đốc Công ty đến giám đốc xí nghiệp, cùng chủ tịch Ủy Ban Nhân dân sở tại… Mọi người đều được uống rượu ngoại quý và nhận một món quả nhỏ kỉ niệm.

Giống hệt một con bạc khát nước, ngay sau đấy con trai lão mua về hàng đống sơn dầu, thuê thợ mộc đóng hàng loạt “sắc si” căng đầy vải “toan” thả sức lão múa bút… Thời bao cấp lão đã vẽ sơn dầu trên vải “diềm bâu”, mặt vải lổn ngổn những cục lớn cục bé, lấy keo da trâu thối hoắc, quét nhiều lần rồi lấy sơn trộn với bột màu trát lên cho nhẵn mới dám vẽ. Gọi là sơn dầu nhưng chỉ là “dầu lamh” nghiền trộn với bột màu rồi tô dần theo đường chì đã vẽ phác..

Lúc này lão Ngô thả sức hồi tưởng bằng... tay đến tầng than công trường và lục lọi moi ra những ghi chép chưa hoàn chỉnh không đem triển lãm. Dựa vào chúng, lão dựng lên thành bức tranh hoành tráng tả toàn cảnh khu mỏ với những: Mở vỉa; Than đầu nguồn; Bình minh trên Mỏ. v.v.

Buổi khai mạc phòng tranh làn thứ hai thật trang trọng- chưa được hai năm đã len vào triển lãm là sự chen ngang hoàn hảo hết nói còn gì-  Họa sĩ giám đốc Nhà triển lãm tuyên bố lí do, giới thiệu tác giả; giới thiệu Tổng giám đốc Công ty. Ông Chủ tịch Hội Mỹ Thuật đọc lời khai mạc và cắt dải băng đỏ tượng trưng. Rất nhiều bó hoa tươi trao tặng cùng cả dẫy lẵng hoa đặt kín chân tường; tiếng sâm banh nổ tung lên trần cùng những lời chúc tụng có cánh.

Thịt cá hồi, thịt hun khói, ba tê, xúc xích, bơ, sữa, bánh mì; cà chua, dưa chuột, cà rốt; dưa đỏ (đều mếch-đờ in Tây) đã chuyển hóa cùng rượu mạnh.

Lão Ngô chưa bao giờ được mặc bộ com lê đẹp như lần này, mê mải ngắm những tranh chính mình vừa vẽ mà như thấy xa lạ, ngơ ngác như một con bò giữa phòng tranh. Con trai lão dẫn vị khách oai vệ đến giới thiệu. Nếu không phải là họa sĩ, không có cuộc triển lãm này, làm sao lão được bắt tay vị lãnh đạo to nhất Tổng Công ty. Cái bắt tay làm quen thông thường làm lão lúng túng. Con trai lão giơ hai bàn tay vỗ nhẹ để mọi người chú ý. Ông Tổng Giám Đốc đứng trước bức tranh, quay hẳn lại, các ống kính máy ảnh đã giơ sẵn, ông dõng dạc như đứng trên bục giảng hội trường:

-Tôi thay mặt cơ quan Tổng… mua bức tranh này sẽ được đặt chỗ trang trọng nhất ở phòng khách, ghi nhận một tác phẩm quý giá, của một họa sĩ lớn của Tổng Công Ty chúng ta!..

Và nhanh nhẹn, cài “các vi dít” vào góc tranh, một động tác thuần thục như nghệ sĩ chuyên nghiệp. Con lão Ngô đã lấy trong túi ra bông hoa nhựa dán lên góc khung tranh như đánh dấu chủ quyền người mua, kẻ khác bất khả xâm phạm. Tiếp đến các ngành giới, các giám đốc Công Ty, các ban ngành xí nghiệp đua nhau làm việc xác định chủ quyền tác phẩm.

Cả phòng tranh rực lên một màu tươi rói hoa nhựa và khuôn mặt rạng rỡ cha con lão Ngô cùng chức sắc sở hữu những tác phẩm mỹ thuật quý hiếm. Quý là đương nhiên, hiếm càng rõ, lấy đâu ra cái thứ hai mà chả là hiếm… Cái tiện lợi nhất khi mang về che kín được cửa sổ, hàng năm tiết kiệm được diện tích lớn không phải sơn quét... Giá mua tranh không đắt. Cùng tác giả này, triển lãm trước, tranh bằng giấy, nhỏ bằng cái quạt mo, đã bán “ngàn đô”. Tranh này to gấp trăm lần, chất liệu bền vĩnh cửu mà vẫn giá ấy rõ ràng là khá “mềm”. Điều quan trọng là có tỷ lệ phần trăm luật “bắn đi, bắn lại”. Tiền chùa “phúc lợi” công ty chẳng biết tiêu gì cuối năm lại trả về kho bạc. Mua ngần này có lẽ còn là ít... Cuộc triển lãm thành công vượt hẳn mơ ước! (đấy là lúc đã về nhà nằm ra giường nghĩ ngợi mãi lão mới "ngộ"  ra những điều trên)
Lão đã lên gân cánh tay già để chuẩn bị vẽ tiếp nhưng tuần sau đấy, quý tử của lão đón về một xe tải lớn dừng ngay trước cửa, bốc xuống toàn hòm kiện mới toanh, cùng một tốp thợ hối hả, lắp đặt chiếm cả phòng khách thành cửa hàng “Photo Lab” in tráng ảnh tự động, một ngày in hàng ngàn ảnh, nhanh gấp vạn lần nếu làm thủ công. Thiết bị này giá mấy trăm cây vàng. Và tiền thu về như nước chảy.

Tầng hai là phòng chụp ảnh Nghệ Thuật và một tổ trang điểm, thuê mượn quần áo cùng các thiết bị đèn rọi đèn nháy hiện đại. Bên cạnh là phòng máy vi tính, các chuyên gia chuyên chỉnh sửa ảnh: nhắm mắt cho mở mắt ngay, muốn thay áo được ngay nhanh như ta cài mấy khuy cúc.

Lão vẫn được con trai dành cả tầng tư để vùng vẫy, hi vọng lại hốt bạc lần nữa bằng các bức tranh. Vậy nhưng nhìn bố cặm cụi vẽ, nói cảnh báo một cách tỉnh bơ: “Không ai mua tranh của bố đâu. Thôi nghỉ ngơi cho khỏe bố ạ. Chúng con đưa máy ảnh chụp về xắp xếp chỉnh sửa sẽ đẹp hơn tranh vẽ thật.”
Lần này hóa ra nó nói lại đúng. những bức tranh mới này thực sự được lão cẩn thận và chăm chút nhưng chẳng hiểu sao gửi đi dự triển lãm Mỹ Thuật khu vực đều bị loại vòng đầu. Vẫn lối vẽ ấy, cách nhìn cổ điển như ba bốn chục năm trước mà kết quả lại như vậy. Gặng hỏi người trong ban giám khảo mới biết lí do: “Không có tìm tòi trong kĩ thuật và chất liệu; thiếu bản sắc dân tộc; tính nghề nghiệp không cao” v.v và v.v… thế là đủ sổ toẹt vứt vào sọt rác mà năm xưa lão bán “ngàn đô”…

Lão Ngô hơi bất ngờ, rồi cũng hiểu ra… Lão ngơ ngẩn như con ngựa già bất ngờ bị chiếc trục thăng thả xuống giữa phố đông, hoàn toàn không biết đi theo hướng nào nên một quán rượu vỉa hè cũng đủ công lực làm lão gục xuống bàn. Con lão đón bố về với đôi chút trong kinh ngạc và từ đó không muốn lão ra khỏi nhà khi không ai đi kèm.

Anh con nhanh chóng nhận thấy cửa hàng in phóng ảnh của mình đã lạc hậu, nhiều nơi khác đã có thiết bị thế hệ mới, in được kích thước ảnh lớn hơn, năng suất và chất lượng thì khỏi nói, nên cũng ngay lập tức nó quyết định “sang tên” toàn bộ ngôi nhà và tất cả thiết bị cho người khác. Cùng thời điểm ấy, đã kịp làm xong thủ tục mua mảnh đất lớn gấp ba, cũng ở gần đấy để mở hiệu “Cafe Bóng Đá”. Đấy mới là chỗ hốt bạc. Con trai lão chắc chắn như thế và đã quyết định làm như vậy.

Lão Ngô họa sĩ ném cây bút, kéo lê từng bước trên sân thượng, nhìn ra bốn phía đã mấy lần mà không nhận ra ngôi nhà cũ mình sống bao năm ở hướng nào?…
LBH